Lemniscaat
Over de oorlog wordt in Rwanda veertien jaar later gepraat als ‘de gebeurtenissen’. Een eufemisme voor een van de bloederigste en grove genocides die de geschiedenis kent. Cultureel antropologe en schrijfster Ruth Erica schreef er het kinderboek De boom met de bittere bladeren over. Het is veertien jaar geleden en er wordt nauwelijks of in zeer bedekte termen gesproken. De termen Hutu en Tutsi zijn al helemaal taboe
Maridadi schrikt dan ook als Puck haar onomwonden vraagt tot welke groep ze behoort. ‘Nu zijn we allemaal Rwandezen’, antwoordt het meisje bijna automatisch want dat heeft ze zo geleerd. Ze is bevriend geraakt met de Nederlandse studente voor wie ze als tolk optreedt. Door een aantal ontmoetingen en ontboezemingen leert Maridadi steeds meer over haar eigen geschiedenis. Ze weet niet beter dan dat ze met haar beide ouders in een vluchtelingenkamp in Goma terechtkwam toen ze drie was. De schok is groot als haar oma vertelt dat haar moeder onder boom achter hun huis ligt begraven. Maridadi wil van haar vader de waarheid weten maar die is niet van plan erover te praten.
Langzaam wordt de pijnlijke geschiedenis van het gezin blootgelegd en daarmee ook de kern van het conflict in Rwanda, dat weer model kan staan voor andere burgeroorlogen en genocides zoals in bijvoorbeeld voormalig Joegoslavië. Bevriende buren werden vijanden omdat afkomst ineens bepalend was. In Rwanda was dat niet anders, over het uitroeien van de Tutsi’s wordt gesproken als een ‘klus die geklaard moet worden’.
Ruth Erica kiest voor het perspectief van een meisje dat ruim tien jaar later opgroeit in een land waarin zwijgen de nieuwe volksaard is geworden. Het is te pijnlijk om te weten wie er heeft meegedaan aan het moorden en plunderen. Tegelijkertijd kan niemand erom heen. De littekens zijn nog vers en overal en verdwijnen nooit. De nieuwsgierigheid van Maridadi neemt de lezer mee in deze gruwelijke episode uit de recente Afrikaanse geschiedenis. Haar persoonlijke verhaal wordt lang uitgerekt en is niet heel verrassend of spannend. Het lijkt vooral te gaan om het markeren en uitleggen van de genocide die voor veel Nederlandse kinderen niet heel bekend zal zijn. Erica strooit met feiten en legt veel uit. Het doet denken aan oudere kinderboeken van bijvoorbeeld journalisten Gijs Wanders en Ineke Holtwijk die ook ver-van-mijn- bed geschiedenissen inzichtelijk maakten.
Een oorlog die taboe is verklaard maar die in alles voelbaar en zichtbaar is en waarvan de verwerking nog heel lang gaat duren. De kinderen zitten met de brokstukken, vooral dat maakt Erica duidelijk.
