Hoogland & van Klaveren
Het is bijna onmogelijk om niet uit dit boek te blijven citeren. Op vrijwel iedere pagina staat een zinnetje dat er om smeekt onthouden te worden. ‘Lezen is denken met het hoofd van een ander‘, is er zo eentje.
Of: ‘Het leven is een blokje om. Meer niet’.
Of: ‘Familie is aangeboren irritatie’.
Of: ‘Het belang van de waarheid wordt enorm overschat: rijke mensen stoppen hun geld in de binnenzak van hun jasje, voor hun hart, om ze te beschermen tegen verdriet’.
Of: ‘Als je mensen dwingt om te integreren, dwing je ze om zoveel moois weg te gooien!’
Of: ‘Geld en God maken alles kapot’.
Bizar van Sjoerd Kuyper is een boek dat over veel, zo niet bijna alles gaat. Hoofdpersoon Sallie Mo heeft niet meer gepraat sinds haar opa dood is en wordt daarom door haar moeder naar een psychiater gestuurd. Sallie Mo bivakkeert in haar boeken en ‘woont op een eiland in haar hoofd’, zoals ze het zelf zegt. Dokter Bloem stelt een tijdelijke leesstop in om haar te dwingen met haar eigen hoofd te gaan denken. Sallie Mo gebruikt die periode om een boek te schrijven dat het beste boek van de wereld moet worden. Een soort dagboek waarin ze lekker haar eigen gang gaat en waarin ze niet ‘meteen hoeft te vertellen wie iedereen is en wie zijn vader is en zijn moeder, want dan is het of je de Bijbel zit te lezen en daar ben zelfs ik niet doorheen gekomen.’
Dat boek is Bizar en de vorm die Sallie Mo kiest, geeft Sjoerd Kuyper een prima alibi en volop de gelegenheid om af te wijken van de doorsnee romanvorm. Hij kan allerlei kanten uitschieten, talloze thema’s behandelen en een beetje sjoemelen met de waarheid. Vooral dat laatste is cruciaal, het wordt steeds onduidelijker wat waar en niet waar is. Het is daarmee een boek over schrijven en over de grens tussen fictie en werkelijkheid.
Bizar ligt in de lijn van Kuypers succesvolle jeugdboek Hotel de Grote L , maar daarin was het verhaal leidender en lag de nadruk meer op absurde en soms kolderieke ontwikkelingen. Ondanks de titel is Bizar een stuk serieuzer en gaat Kuyper in een razend temp in op tal van maatschappelijke en politieke onderwerpen
Sallie Mo verblijft met haar moeder op een camping aan de kust, in een kunstenaarsdorp dat sterk aan Kuypers woonplaats Bergen doet denken. Ze kamperen er samen met twee andere moeders die ook gescheiden zijn, veel wijn drinken en op zoek gaan naar nieuwe partners. Er zijn andere kinderen: Sallie Mo is hoteldebotel van Dylan en kan het prima vinden met de dromerige Beitel, die met dieren praat. En dan is er nog Donnie, die het erg goed met zichzelf heeft getroffen.
Het stel ontdekt in de duinen een bunker waarin een meisje zich verstopt met haar twee broertjes, nadat ze van huis zijn weggelopen. Jacky wil niet langer met haar vader onder één dak wonen want ‘bankiers zijn de grootste schoften die er op de wereld rondlopen’. Natuurlijk wordt het drietal gezocht, maar ze houden zich vakkundig schuil, ondanks het gemuit van broertjes Bukkie en Nikkeltje. Zij zijn genoemd naar Amerikaans geld, Jacky is vernoemd naar de vrouw die met de rijkste man van de wereld trouwde. Kuyper strooit overdadig met dit soort verwijzingen, alsof hij er genoegen in schept om het er lekker dik bovenop te leggen.
In de bunker ontbrandt een strijd om de macht, waarbij de in zichzelf gekeerde Sallie Mo een gloedvol betoog houdt. De kinderen voeren gesprekken over kapitalisme, revolutie, politieke systemen et cetera. Alsof het niks is. Die thema’s duiken ook op in de gedachtenstromen van Sallie Mo, en haar flashbacks naar de gesprekken met opa. Wat verwachten we van vluchtelingen en is integratie wel zo’n goed idee? Hoe moet het verder als het klimaatprobleem echt uit de hand loopt? Zijn mannen en vrouwen gelijk aan elkaar? En hebben kinderen eigenlijk niet veel betere ideeën dan volwassenen die nauwelijks durven te veranderen. Het gaat over democratie, populisme, referenda, verlichte despoten en Hitler. Grote thema’s die soms terloops en soms heel nadrukkelijk aan de orde komen.
Ondertussen is er nog de zoektocht naar de weggelopen kinderen en proberen de moeders een man aan de haak te slaan. Sallie Mo houdt het allemaal bij in haar boek en het is steeds meer de vraag of ze de waarheid spreekt, waar ze in het begin zo op hamert. Ze haat het dat mensen liegen, maar tegen het einde van het verhaal, na een ernstig ongeluk, is dat niet zo eenduidig meer. Is het eigenlijk wel zo erg om te liegen, dat doen ouders toch al vanaf het begin aan tegen hun kinderen?
‘Een totaal verkloot leven is dat je altijd al wist dat de waarheid niet bestaat en daarom niet bent gaan zoeken’, zegt Dylan tegen het eind. Er moet iets zijn dat het leven de moeite waard maakt, sluit Sallie Mo haar boek hoopvol af. Kuyper stelt van alles aan de orde, en nog veel meer, en dan is het logische commentaar meestal dat het te vol en te veel is. Want we hechten aan overzichtelijkheid en verdieping. Sjoerd Kuyper heeft lak aan die conventies en dat siert hem. Maar het is niet te veel want het is een weergave van onze complexe en bizarre samenleving, waarin juist jongeren met zoveel vraagstukken zitten opgezadeld.
Bizar zit heel knap in elkaar en is een leeservaring die naar adem doet happen. Kuyper daagt uit, schmiert, ontregelt en lijkt in dit bijna-magnum-opus nog eens te willen raken aan alles wat hij nog kwijt wil. Hij schiet met hagel op de lezer en die moet zelf de voor hem of haar relevante kogels maar opvangen. Dat vraagt nogal wat, maar het is de moeite meer dan waard.
