Alter van Marloes Morshuis, Lemniscaat, 12+
Een jaar of tien geleden had Alter van Marloes Morshuis met recht een toekomstroman genoemd kunnen worden. Dat zou wellicht wat ongemakkelijk gevoeld hebben, maar wel met de geruststellend gedachte dat het nog lang niet zover is, en wellicht nooit zover zal komen. Nu komt tijdens het lezen van Alter regelmatig het besef naar boven dat we al deels in deze realiteit leven, en dat het een overgangsfase besschrijft. En dat is meer dan beangstigend. De veranderingen gaan momenteel zo schrikbarend snel dat de waarschuwing ‘dat het een kwestie van tijd is voor een techmiljardair de macht grijpt grijpen door de complete wereld te onderwerpen aan een digitaal controlesysteem’, al bijna als een achterhaalde alalmering klinkt.
Morshuis beschrijft in Alter het tijdperk na het Prego, de tijd waarin wij nu leven. Het wordt omschreven als een rampzalige periode vol honger, oorlog, extreme hitte en meer ellende, die de jongeren uit het boek vooral uit de horrorverhalen van ouderen kennen. Hoe kon je in zo’n stuurloze wereld leven, vraagt hoofdpersoon Roz zich af? Roz is ook nieuwsgierig naar die andere kant: het was een tijd waarin je nog vrij kon reizen, je mening openlijk kon uiten en er iets als privacy bestond.
Er is voorkomen dat de mensheid is uitgeroeid. Dat heeft met alles met een systeem te maken dat is gebaseerd op digitale versies van mensen, zogenaamde dialego’s. Iedereen krijgt er op zijn twaalfde eentje en heeft vier jaar om er mee samen te groeien. Het is samengesteld op basis van kunstmatige intelligentie en wordt voorgesteld als ideaalbeeld. Volgens de dissidenten is het vooral een sneue mix van software dat en algoritmes, waar geen leven in zit. Wie drie keer een rood scherm krijgt (hallo ‘Wie is de Mol?!’) verdwijnt naar een kamp en wordt definitief vervangen door het dialego. Het overkomt Fabian, de beste vriend van Roz, die wordt afgevoerd en in feite vermoord gaat worden. Hij slaat op de vlucht, met hulp van Roz en een paar anderen die ontdekkingen doen over het nieuwe regime en de aanval openen.
Morshuis heeft er weer een complexe, en soms wel erg ingewikkelde, maar tegelijkertijd ook fascinerende puzzel van gemaakt, net als in haar vorige boeken (het tweeluik Quotum en Schaduwen van Radovar.) Het systeem vergt de nodige uitleg, soms wat al te nadrukkelijk en uitgebreid, maar voor wie er eenmaal in zit, is er geen ontsnappen aan het spannende avontuur. Om het nog vernuftiger te maken zijn er fragmenten van een boek in het verhaal verweven, dat leesbaar is voor wie Alter omdraait. De auteur van dat boek speelt een cruciale rol in escalatie van het regime.
Alter voelt akelig actueel. ‘Mensen kunnen toch niet zomaar in barbaren veranderen’, vraagt Roz zich af. De lezer weet wel beter en denkt meteen aan de deportaties in opdracht van Trump of de burgermilities in Ter Apel. Het antwoord dat ze krijgt is: ‘De ergste zijn degenen die niet in de gaten hebben dat ze barbaars zijn. Morshuis geeft geloofwaardig weer hoe kunstmatige intelligentie kan ontsporen en hoe mensen kunnen worden vermalen in de algoritmes van het systeem?
Is dit nog te stoppen, is de vraag die letterlijk wordt gesteld. In Alter gelukkig wel, maar of dat ook geldt voor onze echte wereld? Het is een beklemmende, maar zeer reeële, vraag en maakt Alter tot een boek dat meer is dan een spannend verhaal.
