De glazenwasser van het Rijksmuseum van Astrid Sy, illustraties Marieke Nelissen, Luitingh Sijthoff, 10+
Als Freddie na sluitingstijd door de gangen van het Rijksmuseum loopt, hoort hij de lijdenden Jezussen luidkeels klagen en de Maria’s gebedjes prevelen. Kort na zijn twaalfde verjaardag leert de jongen uit een brief van zijn onlangs overleden vader dat hij vanaf die leeftijd een bijzondere gave heeft. Er zal een zekere magie in hem ontwaken waarvoor hij niet abang moet zijn. Zijn vader drukt hem postuum op het hart dat hij zich door de gave moet leren leiden: ‘Het hoort bij wie je bent.’
Inderdaad is niets meer wat het lijkt in het museum, waar Freddie al zijn hele leven op een zolderkamertje woont. Hij heeft de taken van zijn vader als glazenwasser en manusje van alles overgenomen. In de brief van zijn vader staat ook iets over een gehiem woorwerp dat hij moet opsporen en beschermen, voordat bedriegers en dieven ermee aan de haal gaan. ‘Alleen een waardige VIA kan de aanwijzingen opvolgen’, stelt zijn vader. VIA staat voor ‘Viator in arte’; reiziger door de kunst. Freddie kan in een schilderij stappen en naar de tijd en de plek van de afbeelding reizen.
Astrid Sy bouwt een spannend verhaal rond dit gegeven dat recentelijk vaker opdook in kinderboeken. Denk aan Films die nergens draaien van Yorick Goldewijk waarin het filmdoek een portaal is naar het verleden en Welkom thuis chrononauten van Dirk Weber dat ook over kunst en tijdreizen gaat. Freddie gaat in De glazenwasser van het Rijksmuseum naar de plekken die te maken hebben met de belangrijkste dreigingen van Amsterdam, samen gevat in de drie Andreaskruizen, het symbool van de stad. Die staan voor vuur, water en ziekte. De afbeeldingen van branden, overstromingen en de pest brengen de jongen in werelden waar hij op zoek kan gaan naar het bijzondere voorwerp dat zijn vader noemde. Hij krijgt hulp van een bijzonder meisje dat luistert naar de naam Rembrandt en moet het opnemen tegen onvermoede tegenstanders.
Het kunsthistorische avontuur beweegt zich tussen droom, fantasie en werkelijkheid. “Misschien is mijn wereld ook alleen maar een schilderij in een andere wereld”, verzucht Freddie. Het is een leerzaam boek, over kunst en de geschiedenis van Amsterdam, maar de nadruk ligt vooral op het avontuur. Sy schrijft vrijer dan in Noem geen namen, het boek over de Joodse crèche in WO II dat bijna als non-fictie las. De neiging tot teveel uitleggen blijft, waar het verhaal al voor zichzel spreekt. Stilistisch is het niet al te verrassend en regelmatig een tikje archaïsch’. Zinnen als ‘een koele vastberadenheid maakte zich van hem meester’ en ‘een eerder standpunt van hem herhalend’ passen niet echt bij een 12-jarige, die zelf ook niet snel zal zeggen dat hij dingen ‘weloverwogen’ doet.
Het is vooral het meisje Rembrandt dat de show steelt met haar onbevangenheid en humor. ‘Kom op hersentjes, stel me niet teleur’, zegt ze in een moeilijke situatie. Het blijft ongewist wie ze precies is en uit welke tijd ze komt en dat maakt het verhaal onderhoudend. De wisselwerking met de schilderijen levert mooie dialogen op. Freddie praat veel met het meisje op een schilderij van Simon Maris dat ‘het negerinnetje’ heet en dat later ‘Isabella’ is genoemd. Sy schrijft achterin bewust de oorspronkelijke naam te hangeren om de geschiedenis niet te verbloemen em niet te vergeten hoe erg het soms was.
Niet vergeten is sowieso de leidraad van dit kinderboek dat via een bijzonder geconstrueerd avontuur vertelt wat kunst ons kan leren over de geschiedenis.
