Ploegsma
Steef Liefting
Yvonne (11) uit Den Haag begint halverwege de tweede bladzijde van haar dagboek de hoofdletter van het woord Duitsers door te strepen. ‘Ze zijn het niet waard met een hoofdletter geschreven te worden’. Het meisje vlucht aan het begin van de oorlog met haar ouders naar Engeland. Haar vader raadt haar aan om op te schrijven wat ze heeft meegemaakt.
Er zijn een paar klassieke en vermaarde dagboeken uit de Tweede Wereldoorlog maar er waren veel meer kinderen dan Anne Frank die notities maakten. De regering riep aan het eind van de oorlog om deze verhalen te bewaren en ze te schenken. Schrijfster Annemarie van den Brink en Suzanne Wouda doken in het speciale ‘kinderarchief” van het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogs Documentatie) en plozen tientallen dagboeken van kinderen uit. Ze selecteerden er veertien die een breed en divers beeld geven van de situatie van kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Henk maakte op zijn tiende het bombardement op Rotterdam mee, Carla en Chris zaten op Java, Lineke werd tijdens de hongerwinter ondergebracht bij een boerengezin en George overleeft samen met zijn zusje het concentratiekamp in Bergen-Belsen. Er is ook het anonieme dagboek van Annie (van wie de echte naam onbekend is) die lid was van de Jeugdstorm. En dat van de zestienjarige Jeanne uit Emmen, dat heel abrupt stopt op 9 september 1942. We weten dus niet hoe het haar verder is vergaan.
Het brede palet aan ervaringen en gebeurtenissen van kinderen maakt Oorlog in Inkt tot een buitengewone interessante leesexercitie. Dit is allemaal echt gebeurd, die gedachte is niet weg te drukken. Daarom is het aanvankelijk een beetje teleurstellend dat de auteurs evoor gekozen hebben de dagboekfragmenten als verhalen weer te geven. Vanuit de derde persoon beschrijven ze wat de kinderen in hun dagboek vertellen. Dat schept afstand en lijkt een gemiste kans want is het niet vele malen boeiender wat de kinderen letterlijk schreven? Hun handschrift, hun gepriegel, de tekeningetjes die ze erbij maakten, er is niks van opgenomen in dit boek.
Deze keuze zal zijn gemaakt voor de leesbaarheid en coherentie en valt na verder lezen meer en meer op zijn plek. Het zijn voor een deel verhalen die we al kennen uit alles wat er over de oorlog is geschreven. Maar het onderscheidt zich toch omdat de auteurs ook de kleine anekdotes uit de dagboeken niet vermijden, en avonturen over het smokkelen van schilderijen en sprokkelen van hout, en er zijn bekentenissen over verliefdheid te lezen. In een feitelijke epiloog wordt vermeld hoe het met de dagboekschrijver is afgelopen, als dat al bekend is. Daardoor komt het toch weer dichtbij.
Het boek blijft het interessants waar het dicht op het dagboek zit en heel persoonlijk wordt. Wanneer je voor je ziet hoe een kind aan het dagboek bezig was. Hans schrijft in het geheim in schriften die hij moet verstoppen voor de bezetter. Er staat een grote V op het kaft, met de zin: ‘de overwinning is op mars en niets zal haar tegenhouden’. Jammer dat daar geen afbeelding van is opgenomen. Hans luistert met het gezin veel naar radio Oranje, wat op een gegeven moment wordt verboden door de Duitsers, en schrijft veel nieuwberichten in de schriften, waarvan er acht bewaard zijn gebleven.
Wat vooral bijblijft uit Oorlog in inkt is het belang van afkomst. Wat een verschil maakte het of je ouders in diplomatieke kringen verkeerden, een Joodse achtergrond haddden of in Nederlands-Indië woonden. Kinderen kiezen daar niet voor maar het heeft een enorme impact op hun leven, zeker in een tijd waarin die afkomst het verschil tussen leven en dood kan betekenen.
Oorlog in inkt is een bijzonder document dat 75 jaar na de bevrijding nog steeds indruk maakt. Juist door de diversiteit van de verschillende persoonlijke verhalen.
