Lemniscaat
Linde Faas
Toch wel een beetje uit het niets won Pieter Koolwijk (49) in 2021 de Gouden Griffel voor zijn boek Gozert. Hij had een klein oeuvre op zijn naam, maar was nog niet echt doorgebroken. De Gouden Griffel veranderde alles voor de schrijver uit Emmen, die nog steeds twee dagen per week als ICT-er voor de gemeente werkt. Niet eerder kreeg een Gouden Griffel-winnaar zoveel media-aandacht. Dat had naast zijn opvallende verschijning en welbespraaktheid ongetwijfeld ook te maken met een van de opvallende thema’s van Gozert: de kinderpsychiatrie. Het boek kan worden opgevat als een aanklacht tegen het plakken van labels op kinderen die anders zijn. Of zoals Koolwijk, op latere leeftijd gediagnostiseerd met ADHD, het zelf zegt: “Grijp niet direct naar een pilletje zodra een kind ook maar een beetje druk is.” Het is volgens hem de doodsteek voor de fantasie. Na het winnen van de Gouden Griffel vertelt Koolwijk in een interview verontwaardigd over een moeder die van de onderwijzer van haar zoontje te horen kreeg dat haar kind te veel fantasie had voor zijn leeftijd. ”Hoe kan je dat zeggen? Wat heb ik dan met mijn 46 jaar? Een hoofd bomvol fantasie.” De Griffeljury prees Koolwijk erom dat hij kundig balanceert op de grens tussen fantasie en werkelijkheid en bewijst dat verbeeldingskracht recht heeft op een plek in de realiteit.
Hoofdpersoon Ties uit Gozert is zo’n kind met een label. Hij heeft een druk hoofd, een levendige fantasie en kan als enige zijn beste vriend Gozert zien en horen. De ogenschijnlijk onschuldige fantasievriend zorgt voor zoveel onrust dat Ties wordt opgenomen in kinderkliniek Huize Hoopvol, door Gozert consequent Huize Hopeloos genoemd. Aan het einde van het eerste deel wordt duidelijk dat Gozert in zekere zin de verpersoonlijking is van de overleden broer van Ties.
Koolwijk was nog niet klaar en schreef een vervolgdeel met als titel Luna. Daarin ligt de focus op het gelijknamige meisje dat stemmen hoort en met wie Ties in de kliniek bevriend raakt. Ze is naast Ties de enige die Gozert kan zien en horen. De jongen en zijn denkbeeldige vriend spelen slechts een bijrol in het wat teleurstellende tweede boek maar zijn weer helemaal terug in Missie afbreken. Het slotdeel is zelfs helemaal geschreven vanuit het perspectief van Gozert. Bedenk daarbij: er is voortdurend iemand aan het woord die eigenlijk niet bestaat en het knappe is dat Koolwijk je dat doet vergeten. Gozert is een geloofwaardig personage dat in dit boek het tragische lot van een fantasievriend ondergaat: hij is steeds minder nodig.
De titel Missie afbreken verwijst naar de kreet die Gozert slaakt als hun fantasierijke avonturen te gevaarlijk dreigen te worden. De titel krijgt in de loop van het boek een nieuwe betekenis als Gozert er achter komt dat zijn rol in het leven van Ties uitgespeeld raakt. Die maakt vrienden en weet zich steeds beter staande te houden in het echte leven. Door de verminderde aandacht verdwijnt de kleur uit Gozert en krimpt en verbleekt híj. Zijn missie lijkt voltooid. Hij ontmoet soortgenoten met wie hij over zijn bestaansrecht praat. Hoort hij wel thuis in deze wereld? Voordat hij langzaam wegglijdt, bespreekt hij het met Ties en neemt op een lieve manier afscheid.
Óp de achtergrond speelt de rechtszaak van een groep ouders tegen Huize Hoopvol die eisen dat de instelling het over een andere boeg gooit. Daar neemt Koolwijk duidelijk stelling tegen te snelle medicalisering van kinderen. Gozert zelf noemde Huize Hoopvol altijd al een plek waar fantasie verboden is en zombies worden gecreëerd. De nieuw aangestelde directrice stelt dat het niet langer de bedoeling is dat kinderen genezen maar dat ze moeten worden geholpen, een subtiel maar belangrijk verschil. En ze houdt een prachtig betoog over het nut van verdriet.
Behalve in die kwestie stelt Koolwijk zichzelf niet op de voorgrond maar laat hij Gozert het werk doen. En illustratrice Linde Faas,; haar indrukwekkende prenten vallen in dit deel het best op hun plek. Missie afbreken is een liefdevolle en zorgvuldige afronding van een trilogie waarin de dunne scheidslijn tussen gek en normaal centraal staat. En vooral de snelle oordelen daarover.
Deze bespreking stond op 11 mei 2023 in het Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant.