‘De laatste verhalenverteller’ van Donna Barba Higuera, vertaling: Adiëlle Westercappel. Uitgeverij Querido, 10+
Het gezin van de dertienjarige Petra Penã is uitverkoren om naar de nieuwe planeet Sagan te reizen. De tijd op aarde lijkt voorbij, er zijn rellen uitgebroken en er wordt geplunderd. Een selectieve groep mensen krijgt de kans om een eerste echte ‘interstellaire’ reis te maken. Er is een kleine bijzonderheid: de reis duurt zo’n 370 jaar. Het ruimteschip vertrekt in 2061 en arriveert in het jaar 2432: de reizigers worden in slaap gebracht en zullen een paar eeuwen later ontwaken in een nieuwe wereld.
De laatste verhalenverteller is pas de tweede jeugdroman van de Amerikaanse schrijfster Donna Barbra Higuera en werd vorig jaar bekroond met de Newberry Medal. Haar roots komen naar voren in de hoofdpersoon die een sterke band heeft met haar Mexicaaanse oma. Het boek begint met het aangrijpende afscheid van de vrouw die haar de liefde voor het vertellen van verhalen (‘cuento’s) heeft bijgebracht. Die traditie geeft Petra houvast en vormt de rode draad in dit boek.
Houvast dat ze hard nodig heeft als blijkt dat de toekomst die het gezin kreeg voorgespiegeld, totaal anders uitpakt. Er is ze, bijna letterlijk, zand in de ogen gestrooid over dit grensverleggende project. Tijdens de eeuwenlange slaap wordt hun geheugen van de reizigers gewist door een collectief van robots dat wil afrekenen met de ‘oude wereld’. De bewoners van de planeet mogen geen enkele herinnering meer hebben aan een wereld die geteisterd werd door oorlog, hongersnood en natuurrampen.
Bij Petra gaat er iets mis met het wissen van het geheugen waardoor ze als enige wel herinneringen heeft aan de tijd op aarde. Petra gaat de strijd aan met de robots die in een laboratorium zijn gemaakt, zonder enige binding met voorouders. Ze verzamelt een groepje om zich heen, onder wie haar broertje, aan wie ze verhalen vertelt over hun families en wie ze zelf waren. Belangrijke vraag daarbij is: kun je empathie ook uit het geheugen wissen, daar lijkt het niet op – de echte persoon zit er nog ergens in
De laatste verhalenverteller is een breed opgezette toekomstroman waarin meerdere maatschappelijke thema’s worden verweven met het belang van de orale traditie. ‘Een wereld zonder verhalen is gedoemd’, stelt Petra. Het inzetten op die verhalen, wringt enigszins in de uitwerking van de roman, doordat ze daar alleen in staat en het niet voelt als een logisch menselijk dilemma. Het is vooral een literair dilemma.
Het contrast met de robots is een sterke component. Zij hebben als nieuwe machthebbers diversiteit en en keuzevrijheid geëlimineerd omdat het alleen maar ellende veroorzaakte. De vrije wil en individualiteit zijn zo’n beetje afgeschaft. Het levert boeiende vragen op in een bijzonder jeugdboek dat soms wat taai leest, maar veel stof tot nadenken biedt.
