close
Dé recensiesite over jeugdliteratuur
8+

De dieren begrepen niets van de oorlog

Joukje Akveld Een aap op de wc - een dierentuin in oorlogstijd Non-fictie
Hoogland & Van Klaveren
Waardering: 8.0

Op 13 juli 1940 ging een deel van de nieuwe Diergaarde Blijdorp in Rotterdam weer open voor het publiek. Het was er meteen druk; er kwamen meer bezoekers dan ooit. Mensen hadden behoefte aan iets vrolijk in die moeilijke tijd. De jaren daarna bleef het storm lopen, in 1943 kochten zelfs meer dan 800.000 mensen een kaartje. Terwijl het nog om een dierentuin in opbouw ging want Blijdorp was net verhuisd naar een nieuwe locatie. Wat veel bezoekers niet zullen hebben geweten, is dat een aantal van de dieren uit Duitsland afkomstig waren. Door het bombardement waren veel dieren gestorven en de handel met veel andere landen was lastig. Dus bestelde de directeur van Blijdorp bij een Duitse dierenhandelaar een gnoe, twee nijlpaarden en een Aziatische olifant met kalf voor 22.000 Duitse marken.

Journaliste Joukje Akveld, die de laatste jaren meerdere prentenboeken schreef en bedacht, schreef een uitermate origineel en informatief boek over de oorlogsjaren van de bekende Rotterdamse dierentuin. Tussen alle kinderboeken over ondergedoken kinderen en kampervaringen is dit een verrassende invalshoek die ze secuur en uitvoerig uitwerkt. Er is dan ook veel te vertellen. Kort voor het uitbreken van de oorlog is besloten tot een verhuizing van Blijdorp, van de plek naast het station naar de huidige locatie in het westelijk deel van de stad. De gemeente wilde bouwen op de A-locatie en Blijdorp zat tegen een faillissement aan, door de toenemende concurrentie van dierentuinen in Arnhem en Wassenaar. Daar was men al afgestapt van de krappe kooien en waren de dieren in een meer natuurlijke omgeving te zien. Ondanks de weerstand van directie en bestuur zag men wel dat daar de toekomst lag: minder soorten maar veel meer dieren per soort en eindelijk een echt nijlpaardenbassin en een ‘dikhuidenhuis’ voor olifanten Sonny en Rimba. Bovendien had men het geld dat de gemeente wilde betalen, hard nodig.

In 1939 startte de nieuwbouw en langzaam werd de oude dierentuin gesloopt. Cynisch genoeg kreeg dat een enorme boost door het bombardement op 1e Pinksterdag 1940. ‘Vier maanden was het sloopbedrijf bezig geweest, in vijf dagen maakten de Duitsers het karwei af’. Het was een enorme verwoesting en chaos, net als in de rest van de stad. De dieren loeiden en schreeuwden en liepen weg of kwamen direct om. In totaal vielen er 18 bommen op de dierentuin. Tijdens de branden die door het bombardement ontstonden, liepen overal dieren. Een hert sprong rond tussen het puin op de coolsingel, de bizons stonden met verschroeide ruggen tussen brandende wagons op het station. Omdat veel hokken waren vernield, ontstond een gevaarlijke situatie, met veel loslopende wilde dieren. De commandant van het leger besloot dat de tijgers, panters, beren en andere roofdieren moesten worden afgemaakt. De dieren die het wel hadden overleefd, begrepen niets van de oorlog. Als er een vliegtuig overvloog, trokken de mensapen een zak over hun kop. ‘Olifant Rimba was bang tot in elke vezel van haar vierduizend kilo zware lijf’, schrijft Akveld beelden zonder dat ze dramatische details toevoegt. Dat is niet nodig.

De nieuwbouw van Blijdorp wordt gespaard door de bombardementen en de verhuizing versneld in werking gesteld. Er moeten nieuwe dieren komen maar de dierentuin gaat al snel weer open, tot vreugde van de Rotterdammers. Het valt niet mee om de dieren te eten geven door het toenemende voedseltekort, er zijn geen bananen en sinaasappels,  maar de apen blijken ook appels en groente te lusten. Een nieuwe tegenslag is ‘het vergeten bombardement van 1943′, waarbij de geallieerden per ongeluk bommen op Rotterdam laten vall, waar onder andere het zeeleeuwenbassin bij vernield wordt.

Akveld beschrijft  de oorlogsgeschiedenis van Blijdorp informeel en informatief en nogal sec, vergeleken bij veel andere non-fictie voor kinderen. De lezers worden serieus genomen en meegenomen in het verhaal, niet toegesproken of aan de hand genomen. Het feitelijke verhaal staat voorop. Akveld beschrijft in drie episodes (voor, tijdens en na de meidagen van 1940) de situatie van de dierentuin tijdens de oorlog, in de context van het verloop van de strijd en afgewisseld met fraaie anekdotes en verhalen over de dieren, de bewoners van Blijdorp. Het verhaal van directeursdochter Anna, die haar hele leugd in Blijdorp woonde, is als bijlage achterin opgenomen, waar enkele foto’s bij staan afgedrukt. De rest van de illustraties is van de hand van Nederlands beste dierentekenaar Martijn van der Linden. Hij beperkt zich grotendeels tot portretten van dieren, die ook in een willekeurig ander boek hadden kunnen staan. Slechtst af en toe is de oorlog zichtbaar: zoals de apen die achterop de fiets worden vervoerd. De prent van de zebra’s die staan te drinken, terwijl achter hen de stad in vlammen opgaat, is het meest indrukwekkend.

Er verschijnen nog steeds veel kinderboeken over de Tweede Wereldoorlog die vaak vooral nuttig zijn en waarvan we zeggen dat het belangrijk is dat het verhaal wordt verteld. Een aap op de wc is ook nuttig maar door de invalshoek,de onderhoudende verteltrant en de prachtige uitgave ook nog eens een feestje. Op deze manier is geschiedenis gewoon verschrikkelijk leuk, ondanks de nare dingen die er zijn gebeurd.

Er is een lesbrief bij dit boek verschenen, klik hier.

 

Titel Boek:

Een aap op de wc – een dierentuin in oorlogstijd

Auteur:

Joukje Akveld

Illustrator:

Martijn van der Linden

Uitgever:

Hoogland & Van Klaveren

Kaft:
Tags : Dieren en natuurdierentuinEcht gebeurdNon-fictiePrentenboekwoII