Gottmer
Piet Grobler
De neushoorn op de cover van Wij waren hier eerst heeft inmiddels geen hoorns meer. Een paar maanden nadat Joukje Akveld een foto van hem maakte, verwijderden de eigenaren van het wildpark ze om de stropers voor te zijn. De beroemde witte neushoorn Langhoorn, die ze uitgebreid beschrijft, werd nog tijdens haar verblijf, samen met twee tienerkalfjes, door stropers gedood. Deze gebeurtenissen staan symbool voor het verhaal over de botsing tussen mens en dier, waar Akveld haar boek aan ophangt.
Akveld reisde bijna een half jaar door Zuid-Afrika om het conflict tussen mensen en dieren vast te leggen. Lang hadden de dieren het Afrikaanse continent voor zichzelf, totdat de mens op het toneel verscheen. Dat werden er al snel veel en die hadden steeds meer ruimte nodig want ‘geen enkele diersoort is zo goed in ruimte voor zichzelf opeisen als de mens’, schrijft Akveld. ‘Als de mens jouw favoriete diersoort is, is dit geen boek voor jou’.
Sommige Afrikanen geloven dat God dronken was toen hij de baviaan schiep en dat deze aap het laagste van het laagste is en doodgeschoten mag worden. Idem voor cheeta’s, die worden gezien als geitenmoordenaars en kippendieven en gedood mogen worden als ze voor overlast zorgen. Mensen zijn inderdaad de oorzaak van veel ellende maar doen ook geweldige dingen voor dieren. Akveld bezocht veel opvangcentra en parken, waar met een overdosis liefde voor de wilde dieren wordt gezorgd.De cheeta was bijna uitgestorven maar door een ingenieus fokprogramma kon de soort in 1986 van de lijst met bedreigde diersoorten worden geschrapt. In het opvangcentrum dat Akveld bezocht, werd een liefdeslaantje in het leven geroepen waar de vrouwtjes een verblijf kregen en een mannetje konden uitzoeken dat langs paradeerde.
In ieder van de dertien hoofdstukken wordt een andere diersoort besproken en er is veel aandacht voor de minder populaire dieren. Niet alleen de Big Five dus, maar ook wilde honden (momenteel een van de meest bedreigde diersoorten), slangen (zwarte mamba’s) en gieren, vogels die tot de Ugly Five wordt gerekend. ‘Hoed af voor de schoonmaakploeg’ heet het hoofdstuk over de gieren, die ‘een imagoprobleempje’ hebben. Ze zijn lelijk en stinken. Na het lezen van Akvelds rehabilitatie denk je nooit meer op die manier over de gier. Over veel dieren bestaan mythes en bijgeloof in Afrika. Ook over gieren die vele malen beter kunnen zien dan en helderziendheid wordt toegedicht. Poeder van gemalen gierenogen wordt als medicijn gebruikt en sommige mensen hebben de dode kop van een gier op het nachtkastje.
Akveld hanteert een journalistieke benadering en laat zichzelf buiten de verhalen. Je zou het ‘constructieve journalistiek’ kunnen noemen vanwege de nadruk op oplossingen. Het dierenleed en de lompe opstelling van mensen kan moedeloos maken maar er is veel aandacht voor de andere kant: mensen die met veel doorzettingsvermogen en inventiviteit negatieve situaties proberen om te keren. Het gevaar van herhaling, hup naar het volgende hulpproject met opvang en een fokprogramma, wordt succesvol afgewend door het kiezen van verrassende invalshoeken.
Joukje Akveld zette zichzelf meteen op de non-fictie kaart met het fraaie Een aap op de wc over diergaarde Blijdorp in oorlogstijd. Met dit nieuwe boek schaart ze zich definitief bij de groten in dit genre, zoals Jan Paul Schutten en Bibi Dumon Tak. In een kordate en frisse stijl neemt ze de lezer mee op avontuur door een onbekend land, als je althans nooit in Zuid-Afrika was. Geen fratsen, leut en stilistische trucs; ze laat de verhalen het werk doen, in mooie taal met gedoseerde humor. De veelheid aan prachtige foto’s en het Zuidafrikaanse accent van de illustraties van Piet Grobler helpen mee. Over alles is nagedacht, mooie hoofdstuktitels en motto’s (bv. Leve het nijlpaard! van Harrie Jekkers: ‘dik lui en lelijk ligt hij in de rivier’) en nuttige terzijdes. Hoogstens de safaritips voelen wat overbodig voor wie geen reisplannen heeft.
Dieren én kinderen worden heel serieus genomen dat geen belerende non-fictie en geen hapklare brokken biedt, maar uitgebreide en gedegen verhalen. Over mensen die vreselijk wreed kunnen zijn maar ook behulpzaam en vertederend. Akveld zegt zelf niet bij de positivo’s te horen als het om natuurbescherming gaat, maar desalniettemin is Wij waren hier eerst naast een confronterend ook een hoopvol boek.
Mensen kunnen ondanks al hun beperkingen, wel degelijk iets betekenen. Of zoals Jenni van de bavianenopvang de Afrikanen citeert: ‘Als alle mensen helpen de hemel in de lucht te houden, hoeft niemand moe te worden’.
