Het was volgens mij een prima kinderboekenjaar, ik heb er in ieder geval plezier aan beleefd. Veel mooie boeken gelezen en besproken. Om precies te zijn recenseerde ik 158 boeken op JaapLeest. Keurig verdeeld over de verschillende leeftijdsgroepen: 35 procent 12+ boeken, 33 procent prentenboeken en 32 procent 8+ boeken. Die balans is voor mezelf een prettige verrassing want ik houd daar door het jaar heen niet echt veel rekening mee. Ik bespreek de boeken die ik interessant genoeg vind. En ik geef ze vervolgens een cijfer, ook daar heb ik een lijstje van gemaakt. Het vaakst gaf ik een 7,0 (42 maal), direct gevolgd gevolgd door een 8 (40 maal). Vervolgens de 7,5 (27 maal) en 8,5 (17 maal). Ik deelde slechts acht onvoldoendes uit en drie keer gaf ik een boek een 9,0. Het gemiddelde cijfer komt daarmee op een 7,3, voorwaar een dikke voldoende dus.
Ik maakte dit jaar 18 filmpjes die in totaal meer dan 3000 keer zijn bekeken, met als opvallendste uitschieters de filmpjes over Het Grote RijksMuseumvoorleesboek en ZZZ, het prentenboek bij de Kinderboekenweek. Beiden werden meer dan 500 keer bekijken.
Dan de beste en opvallendste boeken, ontwikkelingen, prijzen en andere belangrijke bijzaken van dit jaar. JaapLeest ondervroeg Jaap erover:
Het zou prettig zijn als je je beperkt tot drie boeken per categorie. Wat vond jij de beste Nederlandse jeugdboeken van 2013?
In het begin van het jaar verschenen meteen twee pareltjes bij uitgeverij Querido, die er goed aan heeft gedaan om Anna Woltz aan de stal toe te voegen. Mijn bijzonder rare week met Tess, Woltz eerste boek bij Querido, is overtuigend. Ook sterk is De regels van drie en Marjolijn Hof. Rindert Kromhout valt dit jaar op met maar liefst twee uitstekende boeken. Het vervolg op het bekroonde Soldaten huilen niet over de Bloomsbury groep heet April is de wreedste maand en is een warm en prettig leesboek. Nog beter, en misschien onterecht een beetje ondergesneeuwd is zijn novelle, Die dag in augustus, over een aardbeving in Italie.
Wat was het beste boek op het gebied van non-fictie?
Het raadsel van alles wat leeft en de stinksokken van Jos Grootjes uit Driel was misschien wel het jeugdboek van dit jaar. In ieder geval wat betreft media-aandacht en (een vermelding in het boekenpanel bij De Wereld Draait Door helpt daarbij) verkoopcijfers. Het is de meesterproef van Schutten en samen met Floor Rieder en uitgeverij Gottmer maakte hij er een ware klassieker van. Zo'n boek dat je perse in de kast wilt hebben staan en dat nog jaren meegaat.
Je hebt dit jaar ook best veel prentenboeken besproken. Wat waren de hoogtepunten?
Het talent van Arno Wierstra blijft opvallend. Hij gaat toegankelijk maar volstrekt eigenzinnig te werk gaat en leverde dit jaar zijn tweede prentenboek De grote dag af. Ik ben erg gecharmeerd van de Boer Boris serie van Ted van Lieshout en Philip Hopman, waarvan dit jaar maar liefst twee deeltjes verschenen. Boer Boris heeft alles in zich om een klassieker te worden, scheef ik. Rijm is voor veel schrijvers een een valkuil maar waar die kunst echt beheerst wordt, is het voorleestechnisch een genot. Dat geldt ook voor Bette Westera die met good old The Tjong Kingh het uitermate grappige en misschien wel leukste prentenboek van 2013 maakte: Held op sokken.
Lieten de Vlamingen nog van zich horen?
Mondjesmaat in de breedte maar met een drietal fantastische uitschieters. Vissen smelten niet van Jef Aerts behoort voor mij tot de mooiste boeken van dit jaar. Sfeervol en spannend. Dan was er het Iedereen bleef brood eten, het dikke Eerste Wereld oorlog boek van Do van Ranst dat onterecht enigszins over het hoofd werd gezien terwijl het toch een van de indrukwekkendste leeservaringen van het jaar mag heten. Tenslotte maar niet tenminste Rennen van Elvis Peeters en Gerda Dendooven, een dwingend prentenboek met een rijkdom aan (beeld)taal.
En hoe zat het met de vertaalde jeugdboeken?
Geen enorme score, het lijkt wel of er minder boeken worden vertaald en er zaten wat tegenvallers bij, zoals die van Per Nilsson. Gelukkig een paar uitschieters: de onvolprezen Chaos–trilogie van Patrick Ness werd dit jaar voltooid en blijft van hoog niveau. Ness tekende ook voor het bijzondere Zeven minuten na middernacht, een van de meeste bijzondere projecten van dit jaar, zeker waar het gaat om combinatie van beeld en tekst. Het is terecht om het super Amerikaanse maar bijzondere Wonder van R. J. Palacio te vermelden, over een jongen met een gezichtsafwijking. Eigenlijk hoort ook De woedeuitbarsting van Beth van Christian Frascella nog in dit rijtje thuis, een actueel pamflet. Niet toevallig allemaal schrijvers uit de stal van uitgeverij Moon die een opvallend goed oog heeft voor vertalingen.
Waren er nog aardige debuten in 2013?
Me dunkt: de kracht van een aantal debutanten is een van de hoopgevende ontwikkelingen van dit jaar. In volgorde van de indruk die de boeken op mij maakten. Zoals het gebeurd is van Herman van de Wijdeven, een mysterieus verhaal met veel ruimte tussen de regels in de traditie van Bart Moeyaert. Broergeheim van Emiel de Wildt, een krachtige vertelling waarvan het plot naar de keel grijpt. Troep van Ilse Bos, een energiek en doldwaas verhaal waar de auteur zich licht aan vertilt, zonder dat het veel afbreuk doet. Blauw van Liesbeth Mende, een fascinerende psychologische roman. Stuk voor stuk boeken waar het schrijfplezier, en de relevantie en authenticiteit van afspat. Dit zijn boeken die geschreven moesten worden, dat voelt de lezer. Er waren ook debuten die tegenvielen, wat misschien vooral met het pr-beleid van uitgeverij Lemniscaat te maken heeft. Daar hebben ze de neiging sommige boeken vantevoren erg op te pompen en zo hoge verwachtingen te wekken. Bij Troep van Ilse Bos was dat terecht, bij De castraat van Joyce Pool minder en bij De Sterrenkijker van Beatrijs Oerlemans volstrekt niet. Een zemelig en zwabberend boek dat nergens naar toe leidt. Aan de andere kant is Lemniscaat momenteel wel de uitgeverij die beginnende auteurs de meeste kansen biedt en op zoek is naar talent.
Voordat we verder gaan met andere categorieen zijn er nog een paar boeken die je wilt noemen toch?
Zeker, de twee biografische boeken die Joukje Akveld dit jaar maakte over respectievelijk Tonke Dragt (ABCDragt. De werelden van Tonke Dragt) en Sieb Posthuma (Van toen, tot hier, en nu verder). Prachtig uitgegeven boeken vol relevante wetenswaardigheden en heel prettig geschreven. Een must voor iedereen met een bovengemiddelde interesse voor jeugdliteratuur.
Wie was de onbetwiste prijswinnaar van 2013?
Simon van der Geest natuurlijk. Binnen drie jaar tweemaal de Gouden Griffel winnen is een unieke prestatie, en dat voor een schrijver van 35 jaar. Eerst was er Dissus en nu Spinder en wie durft te zeggen dat dit de laatste hoofdprijs voor Van der Geest is? De prijzen werden dit jaar verdeeld tussen de Vlamingen en Nederlanders. De Woutertje Pieterse Prijs ging vrij onverwacht naar Kristien Dieltiens voor Kelderkind en de Gouden Lijst naar Marian De Smet voor Rotmoevie. Een van de verrassendste bekroningen was die van de Jonge Jury voor IJsbarbaar van Rob Ruggenberg.
En wie was de schlemiel als het om de prijzen ging?
Een dubieuze eer want hij stond op vrijwel alle lijstjes maar greep er net steeds naast. Gideon Samson dus, met zijn veelgeprezen psychologische boek Zwarte Zwaan. Als de JaapLeest-troosttrofee zou bestaan, was hij voor Gideon.
Het slechtste boek van het jaar
Een moeilijke categorie maar waarom zou je wel de beste aanwijzen en niet de slechtste? Dat uitgeverij De Harmonie de gerenommeerde schrijver Karel Eykman niet in bescherming nam tegen zijn onbegrijpelijk rommelige werk De rode lantaarnpaal is verdrietig en een kleine schande.
De teleurstelling van het jaar
Wat de comeback van het jaar had moeten worden, werd een kleine deceptie. We moesten lang wachten op Overhoop van Eva Gerlach, het boek werd een paar keer uitgesteld en dat is doorgaans al geen goed teken. Dat bleek, het is geen slecht boek maar van iemand die zo precies schrijft en weinig publiceert, viel dit boek domweg tegen.
Wie ontvielen ons in 2013?
Al in het begin van dit jaar was er het verdriet om het overlijden van de Vlaamse auteur Jan Simoen, die zo'n consequente en authentieke stem was in het jeugdboekenlandschap. Van hem verscheen dit jaar nog het prentenboek De bevroren zee en een autobiografische roman: De nacht van 2 april. Mance Post overleed begin december op 88-jarige leeftijd, de illustratrice was sterk betrokken bij het werk van Toon Tellegen en Guus Kuijer. De laatste twitternde: 'Mance is vandaag overleden. Haar Jonathan is mij net zo dierbaar als haar Madelief. Haar Mieke Mom, haar Jonge Prinsen. Dag lieve Mance.'
De trends van 2013
Naast boeken met opvallend lange titels (zie Woltz, zie Schutten) ging het dit jaar toch vooral over geld. De crisis lijkt het kinderboek minder te raken dan de volwassen evenknie. Al is goed te merken dat uitgevers zoekende zijn, maar dat heeft wellicht meer te maken met het veranderende media-landschap. Sommige uitgevers (Lemniscaat) lijken de ontwikkelingen eigenwijs te negeren, anderen slaan er een beetje van op hol. Opvallend is de sterke positie die uitgeverij Gottmer meer en meer inneemt met boeken die opvallen en er toe doen.
Wat was jouw persoonlijke hoogtepunt van 2013 Jaap?
Ik vond het erg leuk dat ik mocht spreken op de Middag van het Kinderboek waar ik zomaar tussen grootheden als Daan Remmerts de Vries en Jacques Vriens op het podium stond en mocht vertellen vanuit het perspectief van de recensent. Op de foto bij dit verhaal ziet u de druk gesticulerende boekbespreker de zaal toespreken.
Nog een laatste hartenkreet?
Ik kan niet vaak genoeg pleiten voor de noodzaak van verhalen. Dan bedoel ik vooral de noodzaak die de schrijver moet voelen om zijn of haar verhaal met de wereld te delen. Natuurlijk is schrijven ook een ambacht, en een vak waar geld mee verdiend moet worden. Maar laat het toevertrouwen van letters aan papier of scherm toch in de eerste plaats vanuit een innerlijke drift voorkomen. Op social media schermen schrijvers met het aantal woorden dat ze op een dag hebben geschreven. Gaat het er niet vooral om dat het juiste woord op de juiste plaats staat in plaats van hoeveel het er zijn? Liever geen woorden dan dat er een quotum gehaald moet worden. Schrijf omdat het moet, niet omdat het kan.
Iedereen een geweldig 2014 gewenst. JaapLeest gaat heel even met kerstreces, binnenkort hier een vooruitblik op de boeken die komend jaar verschijnen en op 6 januari begint het recenserende nieuwe jaar weer.
